Wat is piekeren nou eigenlijk

Maar, “elk nadeel, heb z’n voordeel”, op z’n Johan’s gezegd. Je bent tenslotte bevoorrecht met een enorm sensitief brein. Iets om delicaat mee om te gaan. Ik omarm het feit dat piekeren mij met regelmaat overkomt.

Piekeren zie ik als een kans om mezelf te ijken op de ernst en grootte van de zorgen en mijn eigen functioneren daarin. Om jezelf echt te begrijpen, kan ik het aanraden om het piekeren te snappen. Heb jij enig idee waardoor piekeren bij jou ontstaat?

Angstgevoelens, onzekerheid of onafgeronde zaken kunnen voor een flinke koppijn zorgen. Dat mijmeren wordt pas echt problematisch wanneer het je in de weg staat om plezier te beleven. Wanneer je met je hoofd bezig bent met je verleden of toekomst, kun je niet in het ‘hier en nu’ leven. Je staat dan niet open om te ervaren wat je overkomt.

Dat is wat anders dan rumineren, waarbij de zorgen over het verleden gaan. Een belangrijk kenmerk van piekeren is het langdurig en herhaaldelijk ervaren van dreiging door angstige gedachten.

Het zijn dan de opvattingen die de stress bepalen en het gevoel van dreiging kan eventueel fysieke klachten tot gevolg hebben.

Piekeren is overreageren op gedachten

Om het piekeren een plek te geven in je functioneren, kun je een ‘denkcyclus’ voorstellen. Dit cognitieve schema bestaat uit 5G’s, te weten:

• Gebeurtenis
• Gedachten
• Gevoel
• Gedrag
• Gevolg

5G Cognitief schema

Het 5G-schema maakt inzichtelijk hoe iemand van gebeurtenis tot gevolg zijn gedachten, emoties en gedrag doorloopt.

Rationeel-emotieve gedragstherapie (REBT), waarin dit 5G-schema zijn oorsprong vindt, gaat ervan uit dat het niet de omgeving of situatie is die ons in problemen brengt, maar onze opvattingen en gedachten daarover.

Laten we een voorbeeld nemen

Paul gaat komend weekend naar een voetbalwedstrijd. Hij gaat elke maand op stap met een paar vrienden. Even wat leuks doen.

De vorige keer kon hij helaas niet mee. De keer dáárvoor was alweer bijna drie maanden geleden, voor de zomer. Paul was toen druk met de voorbereidingen van een nieuw project op zijn werk, zijn vriendin wilde graag een weekendje weg plannen wat er maar niet van kwam, en de auto moest door de APK.

In de loop van het avondje stappen in Nijmegen, werden de praatjes met elk rondje groter en brutaler, zoals dat vaak gaat. Tot die snerpende opmerking van Henk keihard binnenkwam: “Je bent een eikel omdat je vorige week mijn verjaardag bent vergeten”.

Er wordt lacherig overheen gebrald, maar de opmerking resoneert nog even bij Paul. Hij vindt het lastig om nog leuk mee te doen.

Hij voelt zich betrapt en stapt verslagen de nachttrein naar Arnhem in.

Uit angst om nog meer over zich heen te krijgen, vermijdt Paul het contact met Henk.

Nu kijkt hij ontzettend tegen het weekend op. Hij slaapt slecht, is er op zijn werk niet helemaal bij en zijn humeur verslechtert met de dag terwijl het weekend steeds dichterbij komt.

We zetten het voorbeeld van Paul even in een tijdlijn

Gebeurtenis

Paul krijgt een snerpende opmerking naar zijn hoofd.

Gedachten

“Ik heb Henk teleurgesteld. Ik ben geen goede vriend.”

Gevoel

Betrapt, teleurgesteld in zichzelf en somber

Gedrag

Vermijdt contact met Henk

Gevolg

De vriendschap wordt minder hecht. Paul kijkt op tegen de volgende ontmoeting. Hij slaapt slecht, heeft weinig energie en kan zich moeilijk opladen om productief te zijn op zijn werk.

Het probleem met piekeren

Bij paniek, piekeren, of rumineren volgt na ‘gevoel’ nog een extra denkfase met negatieve bekrachtigende gedachten. Je zou kunnen zeggen dat mijmeren, overpeinzen, prakkiseren of hoe je het ook wilt noemen, inderdaad een vicieuze cirkel is.

Je kunt je voorstellen dat die ‘kink in de kabel’ wat gevolgen kan hebben voor je gedrag. Of bij vermijding: het ontbreken van behulpzaam gedrag. Dat heeft uiteraard consequenties.

Er zijn genoeg redenen om te piekeren

Er zijn talloze aanleidingen te bedenken waar je bezorgd op kunt reageren.

• Je hebt een fout gemaakt op je werk;
• Je staat voor een moeilijke keuze;
• Je bent bang om iemand teleur te stellen;
• Je hebt een nare opmerking gekregen van een bekende;
• Je hebt een flinke tegenslag moeten incasseren;
• Je loopt met een fysieke klacht;
• ga zo maar door.

Allemaal redenen waar je op zich ‘normaal’ op kunt reageren.

Piekeren leidt tot lijden

Je kunt stellen dat piekeren meer is dan zorgen maken. Je maakt je zoveel zorgen, dat gedachten blijven resoneren in je hoofd. Als een echo die maar niet stopt.

Het nadeel van onze begaafdheid is dat niet alles in je hoofd concreet gemaakt kan worden. Daar heb je woorden voor nodig.

Je kunt een eind komen met nadenken. Maar de complexiteit van je zorgen omvatten in je blote hoofd, is een illusie. 

Bovendien, als je veel hersencapaciteit hebt, heb je meer ruimte om in te zetten voor je zorgen. Dat voordeel is dan weer een nadeel.

Langdurig zorgen maken leidt tot lijden in de vorm van minder positieve ervaringen, somberheid, frustraties, een kort lontje en angstgevoelens. Niet de minste klachten dus.

Piekeren is gedrag

Dat gaat natuurlijk niet op bij één keer zorgen maken. Dat lukt ook niet bij twee keer. 

Piekeren kan ook een aangeleerde stijl zijn. Met een stijl wordt een omgangsvorm bedoeld die je hanteert bij het omgaan met problemen of confronterende situaties.

Het piekergedrag is wat het piekeren in stand houdt. 

De kans is groot dat Paul in het verleden vaker confrontaties uit de weg ging en piekeren inzet als omgangsstijl voor zijn emoties. 

Paul zal er zelfs van overtuigd kunnen zijn dat zijn piekergedrag functioneel is of dat hij bezig is met het vinden van een oplossing.

Terwijl in werkelijkheid zijn piekergedrag hem consumeert.

Energieslurpers

Piekeren kost bakken met energie. Het ontneemt je daarbij de mogelijkheden om een positieve gebeurtenis te beleven. 

Kun je creatief zijn op je werk, blij zijn op de verjaardag van je buurman, je uitsloven in de keuken én overlopen van zorgen tegelijkertijd? 

Piekeren gaat altijd ten koste van andere leuke zaken.

Hoe heftig is piekeren

Ik weet even niet waar ik mij dit voorbeeld van herinner, maar deze vind ik wel toepasselijk: welk glas is zwaarder: links of rechts?

Zo op de eerste indruk zou je denken rechts (voor jou), toch? Maar wat als je die als eerst zou neerzetten.

Ook het glas met minder inhoud kan zwaarder wegen, wanneer je het langer vasthoudt. 

Wat ik hiermee zeggen wil, is dat een kleine zorg die lang voortsleept meer negatieve impact op je gemoedstoestand kan hebben dan een groot probleem dat meteen wordt aangepakt.

Oftewel, de stressreactie die voortkomt uit gepieker is niet afhankelijk van de ernst en intensiteit. Ook de duur is van invloed op de heftigheid.

Mensen hebben, in tegenstelling tot dieren, de mogelijkheid om dreiging te ervaren in situaties waar ze veilig zijn. Terwijl je gewoon thuis op de bank zit bijvoorbeeld.

Als piekeren niet helpt, wat helpt dan wel?

Het tegenovergestelde van de mentale staat van piekeren, vind je in een lichtere vorm van bewustzijn: dagdromen. 

Daarbij is er ruimte om aandacht te geven aan fantasieën die voortkomen uit verlangens, leuke herinneringen of hoopvolle verwachtingen.

Dat lukt als je ontspannen bent. Die momenten van relaxedheid vind je bijvoorbeeld vlak voor het in slaap vallen. Als je tenminste niet wakker wordt gehouden door het piekeren. Of wanneer je volledig opgaat in een klus waarbij je niet hoeft na te denken. Het in elkaar zetten van een Billy kast ofzo. 

Het gebeurde mij vooral op school, bij geschiedenislessen.

Dagdromen kan wanneer je brein niet wordt lastiggevallen door prikkels die voortkomen uit zorgen. Deadlines, verantwoordelijkheden, narigheid en andere eerder genoemde voorbeelden. In tegenstelling tot piekeren, kan dagdromen helpen bij het smeden van plannen en oplossen van problemen. Hierin wordt een beroep gedaan op je onbewuste intelligentie en creativiteit.

Je vindt de remedie tegen piekeren dus in dagdromen en fantaseren. Maar als je denkt dat het vanzelf gaat, dan heb je het mis. Wat jij nodig hebt om dat te realiseren, dat antwoord ligt bij jou. 

De gezonde piekeraar

Wanneer piekeren leidt tot klachten die het functioneren ernstig belemmeren, dan kan er sprake zijn van een klinische stoornis in de vorm van depressie, fobieën of schizofrenie. 

Wanneer er geen psychologische classificatie aan gegeven kan worden, wil dat niet zeggen dat het piekeren niet problematisch is. Vaak komt piekeren dan voort uit algemene levensproblematiek.

Je kunt je voorstellen dat vragen zoals of je moet stoppen met je baan of je relatie, de nodige afwegingen met zich meebrengen.

Onderschat niet de impact van lange en sluimerende open vraagstukken.

Klaar voor de start, pieker

Piekeren kan aangeleerd zijn. Waardoor komt dat piekeren dan omhoog? Grofweg kun je onderscheid maken tussen:

– het onderschatten van je eigen kunnen hoe je om kunt gaan met de situatie waarin je wordt uitgedaagd;

– het overschatten van het gevaar. Je maakt je dan teveel zorgen.

Ik leg in gesprekken weleens dit verhaal op tafel:

“Paul, jij zit nu hier tegenover mij. Je hebt veel nagedacht over je probleem. Je hebt al het één en ander geprobeerd om dat op te lossen. Toch heb je er nog steeds last van.

Ik zie ook een spontane man die ambities heeft en graag aan sport doet. Je hebt een vrouw en kinderen waarmee je zeer regelmatig leuke dingen onderneemt.

Je voetbalt eens per week met vrienden, toch?

Hoe komt het dat jouw zorg over het contact met Henk, die vanuit objectief oogpunt uit een enkele confrontatie bestaat, zo’n grote weerslag heeft op jouw gemoedstoestand en ten koste gaat van je beleving op alle andere momenten in jouw week?”

Wil je weten hoe je om kunt gaan met piekeren? Stuur me een bericht of doe je inspiratie op met andere blogartikelen.

De inhoud van deze blogpost is geïnspireerd op de inhoud van:

Piekeren en lichamelijke gezondheid: Een literatuuroverzicht.

Time to ACT! – Gijs Jansen en Tim Batink

Protocollen voor mensen met psychische klachten – Dr. B. Schreuders

Inleiding in de psychologie